ERZURUM KALESİ VE SAAT KULESİ

İlk inşa tarihi kesin olarak bilinmeyen Erzurum Kalesinin M.S. 5.yüzyılın ilk yarısında Bizanslar tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Tarih boyunca Asurlular, Sasaniler, Persler, Araplar, Romalılar ve Bizanslılar arasında sık, sık el değiştiren Erzurum Kalesi, 11. yüzyılda Türklerin eline geçmiştir. İç Kale’de Erzurum'daki ilk Türk-İslam eserlerinden Saltuk Oğulları dönemine ait Kale Mescidi ve Tepsi Minare bulunmaktadır.

Erzurum Kalesi bulunduğu tepenin üzerinde bir iç kale ile, bunu çevreleyen dış kaleden meydana gelmiştir. Bugün iç kale sağlam kalmış olmasına rağmen, şehri çevreleyen dış kale surlarından hiç bir eser kalmamıştır. Surların dört kapı ile dışa açıldıkları, bugün yerlerinde bulunmayan bu kapılarının Tebriz Kapı, Erzincan Kapı, Gürcü Kapı ve Harput Kapısı adlarını taşıdıkları bilinmektedir.

Günümüze ulasan iç kalenin duvar kalınlıkları 2-2,5 m. arasında değişmekte olup, halen sekiz burcu ayakta durmaktadır.

TEPSİ MİNARE (SAAT KULESİ):
Erzurum Kalesinin içinde bulunan Tepsi Minare’ye Saat Kulesi de denilmektedir. Yer yer tahrip olan şerefe gövdesindeki kitabesine göre Saltuklu Emirlerinden Muzaffer Gazi bin Ebü’l Kasım tarafından 12. yüzyılın ilk yarısında yaptırılmıştır.

Minare, sur duvarları hizasına kadar renkli kesme taşlarla örülü kaide üzerinde, tuğla örülü gövdeye sahiptir. Silindirik gövde, aşağıdan yukarıya doğru daralarak yükselir. Şerefeden yukarısı yıkılmıştır. Bu bölüm 1841 yılında Avrupai tarzda ahşap malzeme ile yenilenmiş ve Sultan II.Abdülhamit zamanında Müşir Mustafa Paşa’nın Erzurum valiliği sırasında kuleyi şerefenin altında çevreleyen kitabenin bir kısmı sökülerek buraya saat kadranı yerleştirilmiştir.

Kırım Savaşı sırasında (l853-l856) Ruslar saati söküp götürmüşlerdir. 1877 yılında İngiltere tarafından bugünkü saat hediye edilerek buraya monte edilmiştir.

Tepsi Minare, Karahanlı ve Büyük Selçuklu döneminde inşa edilen minarelerin geleneğini Anadolu’da sürdüren en eski minarelerden biridir. Kule, Kale Mescidinin minaresi, ayni zamanda gözetleme kulesi olarak da Kullanılmıştır.

KALE MESCİDİ:
İç Kale içerisinde kalenin güney sur duvarlarına bitişik yerdedir. Dikdörtgen planlı mescit de Girişte çapraz tonoz, mihrap önünde ise mukarnaslı kasnaklara oturan kubbe ile örtülüdür. Her iki örtünün doğu ve batısı beşik tonozlarla genişletilmiştir. Mihrabı, yarı dairesel planlı burcun içerisine yerleştirilmiş, yalın bir bezemeye sahiptir.

Düzgün kesme taşla inşa edilen mescidin kubbeli bölümü dıştan yüksek kasnaklı ve külahlı bir örtüyle kapatılmıştır. 12.yüzyılın ilk yarısında Saltuklular tarafından yaptırılmıştır. 

06 Temmuz- 06 Ağustos 2009 tarihleri arasında Erzurum Kalesi gerçekleştirilen kazı çalışmalarında; 40 ila 150 cm derinliklerde konut, hamam fırın kalıntıları, keramikler bulunmuş ve orta çağa tarihlenmiştir..