SOS HÖYÜĞÜ

Sos(Yiğittaşı)Höyüğü; Erzurum’un 24 km kuzeydoğusunda; Pasinler İlçesi'nin 13 km batısında, günümüz Yiğittaşı (Sosköy) Köyü'nün altında; Aras Nehri'nin suladığı Pasinler Ovası'nda bulunmaktadır.

Oval biçimli höyük yaklaşık 1.2 hektar büyüklüğündedir. Çevresindeki terasları ile birlikte 150x270 m boyutlarına ulaşmaktadır. Altındaki doğal yükselti ile beraber ova tabanından yaklaşık 20 m yüksekliktedir. Yerleşimin kesin büyüklüğünün ancak sondajlarla saptanabileceğine dikkat çekilmektedir.

Merkez tepenin kuzey kesimi dışındaki çevresi köy evleri ile kaplıdır. Kuzey kesimindeki yamacın; yumuşak bir eğimle dereye kadar ulaşmasına karşı diğer yamaçları toprak çekilmesi ve erozyonla tahrip olmuştur. Batısında 8 m yüksekliğinde kesit vardır.

Kaynak-Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Md.

KARAZ (Kahramanlar) HÖYÜĞÜ

Erzurum il merkezinin 15 kilometre kuzeybatısında, Ilıca ilçesi sınırları içinde yer alan Karaz Höyüğü, yaklaşık 15 metre yüksekliğinde ve 200 metre çapındadır. Höyük tamamen Kahramanlar Köyü yerleşimi altında kaybolmuştur.

Karaz'da ilk kazılar 1942-44 yılları arasında Türk Tarih Kurumunca gerçekleştirilmiş ve Demir Çağı ile İlk Tunç Çağı kültürlerinin varlıkları saptanmıştır. Karaz'ın en ilginç yanı M.Ö. 3000'li yıllar olarak tarihlendirilen Filistin'deki Kirbet ve Kerak yerleşimlerinde görülen kabartma bezekli çanak çömleklerin benzerlerinin burada İlk Tunç Çağında kullanılmaya başladığının saptanmasıdır.

Kazılarda bulunan çanak çömlekler siyah astarlı, çok parlak perdahlı, geometrik çizgilerle kaplıdır. Bü tür kaplar tüm Doğu Anadolu'daki yerleşim yerlerinde de bulunmuştur ve Karaz Çanak Çömlek Kültürü adı verilmiştir. Karaz kültürü yukarıda da bahsedildiği üzere Filistin'e kadar yayılmıştır.

İlk Tunç Çağında, tarım ve özellikler hayvancılıkla uğraşan Karaz halkı, taş temelli, kerpiç duvarlı binalar inşa etmişlerdir.

Kaynak-Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Md.

ILICA ALACA HÖYÜĞÜ

Erzurum Ilıca Alaca  Köyünde bulunmaktadır, höyük yörede "Tilkitepesi" diye adlandırılır. Bölgede milattan önce 4000'li yıllardan beri, sırayla; Huriler, Hayaşa, Azzi krallığı, Urartular, İskitler, Medler ve Persler'in yaşadığı bilinmektedir ancak höyüğün hangi medeniyete ait olduğu kesinleşmemiştir.

Etrafı verimli tarlalarla çevrili höyüğün tepe noktasında büyükçe bir kaçak kazı çukuru bulunmaktadır. Höyükte ciddi bir kazı henüz yapılamamıştır.

Kaynak-Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Md.

İSPİR ELMALI ÇAM MAĞARASI

Maden Köprübaşı Belediyesi’ne bağlı Elmalı Çam Mağarası, ilçeye 17 km. uzaklıkta büyük bir mağaradır. Mağaranın girişi batıya bakar. Yüksekliği 2,5 metre, genişliği 2 m’dir.

Mağaranın tavan yüksekliği bazı yerlerde 10 metre, bazı yerlerde 20 m’dir. İçerisinde çeşitli yönlere ayrılan galeriler bulunmaktadır. Bunların boyları 30 m’den 100 m’ye kadar değişmektedir. İçerisi serin ve rutubetlidir. Tavanlarından sızmakta olan sular, salon ve koridorları tamamen karakteristik sarkıt ve dikitlerle doldurmuştur. Mağaranın uzunluğu tespit edilmiş değildir.

Kaynak-Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Md.

OLUR YILDIZKAYA MAĞARASI

Olur İlçesi Yıldızkaya Köyünde bulunan mağaranın girişinin dışarıdan genişliği 7,25 m. olup, yüksekliği 2,75 m. içten ise 1,70 m’dir. Mağara iki kanal, bir hazine ve odalardan oluşmaktadır. Bu iki kanaldan sadece birini izlemek mümkündür.

Mağaranın iç haznesi 150x100 m. boyutlarında olup buradan odalara geçilmektedir. Odalarda  eşsiz güzellikte sarkıt ve dikitler bulunmaktadır.  

Kaynak-Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Md.

TORTUM KALE KİLİSESİ

Tortum kale Kilisesi; Tortum'a bağlı Tortum kale Köyü'nde yer almaktadır. Kilise kale surlarına  bitişik inşa edilmiştir.

15. Yüzyıldan sonra inşa edildiği düşünülen ve günümüze yıkıntıları ulaşmış olan kilise tek nefli basit bir mimariye sahiptir. 

KABE ŞEYH MESCİDİ

Kabe Şeyh Mescidi; rivayetlere göre, 651 yılında Erzurum’a gelen İslam Ordusu Komutanı Habib bin Mesleme tarafından, Kabe’nin ölçülerinde, moloz taş ve toprak harçla yaptırılmış, düz tavanı ahşap direkler üzerine oturtulmuştur.

Ayakta kaldığı uzun yıllar içerisinde bir çok tadilat ve tamirat geçiren mescit , 2014 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce restorasyon için tamamen söktürülerek, taş ve çimento ile aslına uygun yeniden yapılmış, daha önce fayans olan mihrap ile tahta ve sac olan minare taştan inşa edilmiştir.