2 Ocak 2010 Cumartesi

BAR


Yüzyılların ardından kopup gelen bir vakar,
Kahramanlık, yiğitlik, erlik destanıdır bar.
Bu oyunda gör bizi, geçme sakın ıraktan!
Gözün varsa seçersin, bar'da karayı ak'tan.
Bir savaş seyri vardır, dadaşın her bar'ında,
Görünce kanın kaynar, o an damarlarında.
Doyum olmaz bir görsen, Köroğlu'nun barı'nı,
Güvenirsin görünce, düşünmezsin yarını.
Dumlu'dan taa Basra'ya çağlayan selimiz var,
Bahtımız kara değil, bugün Karasu kadar.
Bingöl yaratmadı mı, kan çağlayan Aras'ı?
Hazar çalkalanırken, kanar Türk'ün yarası.
Aman Aras, han Aras, Bingöl'den kalkan Aras,
Al başımdan sevdanı, Hazar'da çalkan Aras!
Dadaş çelik bir yaydır, onu germeye gelmez,
Çağlayan bir sel olur, dağlara da baş eğmez.
Yayla bulutu gibi, yükselir yavaş, yavaş,
Sonra birden sel olur, köpürür coşar dadaş.
Doğu'nun sınır taşı, Erzurum'un dadaşı,
Efesi var İzmir'in, eğilmez Türk'ün başı!
Barbaşı sallarken gönülden mendilini,
Gözüne al dadaşım, gönülden sevdiğini!
Dinle, davul ne diyor dan, dan, dan,
Ben bu sese vurgunam can, can, can.
Canlar yurdundur elbet, her can vatana kurban!
Atalar yurt sevmeyi davuldan öğrendiler,
Bu ilk bar'ın adına sarhoş barı dediler,
Dadaşlar ağır, ağır bir halka çevirdiler,
Yurda kurban yiğitler, bu halkaya girdiler.
Gönülden tutuşanlar, hepsi de sarhoştular,
Seven sarhoştur elbet, içse de içmese de.
ses yok, donmuş dudaklar, gözler halkalanıyor,
Ufuklar bayraklaşmış, cihan dalgalanıyor.
Dan, dan, dan.
Kanlar kaynaştıran bir ses çıktı zurnadan!
Dağlar gibi dadaşlar, kımıldandı durmadan,
Tanrım, bu ne duruştur, gözler şimşekleşiyor,
Kırat kişniyor, neden toprakları eşiyor?
Silkin Palandöken, dök başından kar'ını!
Dadaş oynarken, senin gösterir vakarını.
Vur davulcu, candan coşsun dadaşım!
Çal zurnacı, oynasın dadaş, dönüyor başım!

Sadi Akatay

BARLARIMIZ
Erzurum halk oyunlarına "bar" adı verilir. "Bar" kelimesi "birliktelik", "topluluk" , "el ele tutuşmak", "bağlamak" ve "beraberce oynamak" gibi anlamlar taşımaktadır.

Bar, çok eski ve köklü bir geçmişe dayanmaktadır. Barın oluşumunda; iklimin, coğrafyanın ve tarihi olayların etkisi olmakla birlikte antropologlara göre bar, Türklerin Asya'dan getirdikleri milli oyunlardan biridir.

Erzurum, halk oyunları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu zenginlik günümüzde de bütün güzellikleriyle ve orijinalline uygun olarak yaşatılmaktadır. Erzurum Halk oyunları ve türküleri derneği halk oyunları ekiplerinin gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında düzenlenen yarışmalarda onur verici başarıları vardır.

Erzurum barları kadın ve erkek barları olmak üzere iki bölüm halinde oynanır. 

Erkek Barları 16 oyundan oluşur;

Baş Bar, İkinci Bar (aşırma), Sekme, İkinci Aşırma, Nari, Dello, Koçeri, Temirağa, Tamzara, Tavuk Barı, Felek, Çingeneler, Uzun Dere, Daldalar, Yayvan, Hançer Bari

Kadın Barları ise 12 oyundan oluşmaktadır.


Kavak, Çiftbeyaz Güvercin, Çember, Döne, Nari, Çarşıda Üzüm Kara, Sallama, Mendilimde kişmiş ile Badem Var, Tortumun Eymeleri, Aşşahtan Gelirem, Köylü Kızı, Delikız.

Kaynak- Kültür ve Turizm Bakanlığı

BAR / BAR TERİMLERİ


Bar Oyunu : Eğlenmeyi temel amaç edinen oyunlara denir.

Kolluk : Dizilişe göre, barbaşının hemen solunda olan oyuncuya denir.

Koltukaltı, (Poçcik), (Koltuk Pöçük) : Bar dizisinin en sonundaki oyuncuya denir.

Daldaş, (Dadaş Kelleler) : Koltukaltı ile kolluk altı arasında kalan oyuncuların tümüne denir.

Barbaşı : Sağ başta oynayan oyuncuya denir. Takımın kaptanı gibidir.

Bar Tutuşmak : Bar oynayacak oyuncuların ortaya çıkarak sıraya girmelerine denir.

Bar Havası : Bar oynayacaklara yol gösteren yöre havasına denir.

Yelleme : Bar oyununun çabuk ve hareketli oynanan bölümüne denir.

Ağırlama : Bar oyununun ağır, yavaş, yavaş ve ciddice oynanan bölümüne denir.

Kaynak- Kültür ve Turizm Bakanlığı

BAR / ERZURUM HALK OYUNLARI - HALK TÜRKÜLERİ TURİZM DERNEĞİ FOTOĞRAF ARŞİVİNDEN BAR EKİPLERİMİZ
















BAR / ERKEK BARLARI


1- Baş Bar

 Açık ve güfteye uygun oynanır. Bestede başlangıç ve son ayrı olmak üzere iki tür müzik vardır. Hüseyni makamındadır. Bu oyun Dadaşın, ağır başlı, zevk ehli, eğlencede laubalilikten ziyade ağır başlılık ve vakarlı olduğunu ifade eder.

2- İkinci Bar (1.aşırma)

Kapalı barlardandır. Güftesi yoktur. Hüseyni makamında bestesi yapılmaktadır. Dadaşların birbirlerine gönülden bağlı olduklarını ifade eder.

3- Sekme (Tikine)

Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Dadaşın yerine göre çok hareketli olduğunu, gerektiğinde en seri şekilde sonuca ulaşma azmini ifade eder.

4- İkinci Aşırma

Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Dadaşların savaşta ve barışta faal ve iş hayatında birlik, beraberlik içinde olduklarını ifade eder.

5- Nari

Güftesi vardır, açık bardır. Hüseyni makamındadır. Dadaşın aşk ve sevgiye bakışı ile ne kadar zevk sahibi olduğunu gösterir.
Sözleri:
Hey nari hey nari,
Bacadan gel bacadan,
Hey nari hey nari,
İşliğin alacadan.
Hey nari hey nari,
Ben seni alcağım,
Hey nari hey nari,
Bacadan gel bacadan.

6- Dello

İki türlü müziği vardır. Oyunu da iki türlü oynanır. Birinci ve ikinci kısma Bitlis dellosu denir. Kapalı bardır. Dadaşın en hareketli ve ritmik oyunlarından birisi olan dello da, dadaşların hep birden bir komut altında ileri saldırı ve ani olarak geriden gelen tehlikeye karşı mukabelede bulunma yeteneğine sahip bulunduklarını temsil eder.

Sözleri:

Erzurum'dan Kemah'tan,
Delloy delloy delloy can,
Yar gelir oynamaktan,
Delloy delloy delloy can,
Kızın parmağı şişmiş,
Delloy delloy delloy can,
Def çalıp oynamaktan,
Delloy delloy delloy can,
Erzurum ovasında,
Delloy delloy delloy can,
Gül açar yaylasında,
Delloy delloy delloy can,
Kız yanağın al olmuş,
Delloy delloy delloy can,
Güzeller arasında,
Delloy delloy delloy can,
Erzurum iki yoldur,
Delloy delloy delloy can,
Biri sağ biri soldur,
Delloy delloy delloy can,
Kız Allah'ın seversen,
Delloy delloy delloy can,
Ne sağ et nede öldür,
Delloy delloy delloy can.

7- Koçeri

İki kısım halinde oynanır. Birinci kısmın figürü ayrı, ikinci kısmın figürü de ayrıdır. Ayni zamanda her kısmın figür besteleri de ayrı, ayrı özellik taşır. Hüzzam makamındadır. Birinci kısım kapalı, ikinci kısım açık oynanır. Adından da anlaşıldığı gibi Dadaşları savaşa gönüllü katıldığını ve kahramanca dövüşmeden zevk aldıklarını sembolize etmektedir.Güftesi yoktur.

8-Temirağa

Açık bardır. Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. İsmi Temirağa olan ve ritmik oyunları ile meşhur olduğu rivayet edilen bir Dadaştan alınan bu bar, cesaret ve kahramanlığı ifade eder.

9-Tamzara: 

Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Yarı kapalı, yarı açık oynanmaktadır. Bu oyun Erzurumun köylerinde, şehirde olduğundan başka figürler ilavesiyle daha farklı oynanmaktadır. Dadaşın kafa ve beden gücünü ifade etmektedir.

10-Tavuk Barı

Açık oynanır. Hüseyni makamındadır. Daha ziyade Erzurum’da çoluk, çocuk diye tabir edilen gençler tarafından oynanır. Yetişkin Dadaşlar bu bara pek rağbet etmezler. Güftesi olan bir bardır.

Sözleri:

Un elerler eleğinen,
İşim dönen feleğinen,
Eşin kızlar mezerimi,
Altı saplı küreğinen.
Un elerler bakır teşte,
Felek benim derdim deşme,
Kız oğlana meyil vemiş,
Sevdadır oy dile düşme.
Un elrler ince mince,
Felek sormaz halin nice,
El aleme rüsvay oldum,
Yar peşinden gide gide.

11-Felek

Açık oynanır. Hüseyni makamındadır. Bu barda daha ziyade gençler tarafından oynanır.

12-Çingeneler

Açık oynanır. Güftesi yoktur. Rast makamındadır. Çingene eğlencelerini taklit karakterinde bir oyundur.

13- Uzundere

Açık oynanır. Güftesi yoktur. Hicaz makamındadır.

14-Daldalar

Kapalı oyunlardandır. Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır.

Sözleri:

Daldalar daldalar daldan aşağı,
Saçları dökülmüş belden aşağı,
Daldalar daldalar dalım yok benim,
Sineme saracak yarim yok benim.
Daldalar daldalar dalım yok benim,
Sineme saracak yarim yok benim.
Daldalar daldalar daldırdın beni,
Bir buse vermedin kandırdın beni.
Daldalar daldalar can Temir ağa,
Bir ayak üstüne dön Temir ağa.

15-Yayvan

Bu oyun iki kısım halinde oynanmaktadır. Bu iki çeşit figürler birleşerek bir bütün teşkil ederler. Birinci kısım kapalıdır. Dadaşlar hüseyni makamında olan müzikle Yayvan barını oynarlar. Bu barın bitiminde içlerinden ikisi ortaya çıkar diğerleri kenarlarda tablo teşkil eder. Ortadakiler Köroğlu oyunu oynarlar. Bu oyunda pala ve kılıç kullanılır. Hücum ve müdafaa figürleri çok canlı ve heyecan vericidir. Kahramanlık ifade eden bir oyundur.

16-Hançer Barı

İki kişi ile oynanır. Hüseyni makamındadır. Bu bar, Dadaşların savaşını ve savaşta davranışları ile gerektiğinde düşmanına karşı bile affedici olduğunu simgeler. Birinci kısımda dello ritminde oynayan dadaşlar, ikinci kısımda değişen ve artan ritimle birbirlerini affederek kusuru bağışlama ve hoş görülük ruhu içinde, neşeli gösteri oyunları ile bara devam ederler. Böylece oyun biter.

Kaynak- Kültür ve Turizm Bakanlığı

BAR / KADIN BARLARI


1- Kavak : Gençler tarafından oynanır. Kız ve gelinlerin el ele tutarak oynadıkları, açık bir bardır. Bara yavaş ritimle başlanır, oyunu sonuna doğru müzik daha hareketli çalınır, ritm hızlanır ve oyun biter.

Sözleri:

Ben bir kavak yol üstünde biterem.
Gelen geçenlere gölge ederem,
Irğalanma kavak seni budaram,
Budar budar odun eder yakaram.
Güneş vurmuş boz tepenin başına,
Yeni girmiş onüç ondört yaşına,
Pulli yazma örtmiş kulam başına,
Irğalanma kavak seni budaram,
Budar budar odun eder yakaram.

2-Çiftbeyaz Güvercin

Açık ve kapalı karma bir bardır. Güftesi vardır. Hüseyni makamındadır. Çalgı ve oyuncuların türkü şeklinde seslendirdikleri güftesiyle müşterek oynanır.

Sözleri:

Çift beyaz güvercin olsam,
Çadırın başına konsam,
Güzellere yoldaş olsam,
Çirkinlerden uzak dursam,
Gel, gel karanfilli gelin,
Eli deste güllü gelin,
Beli ipek şallı gelin.
Karanfiller oymak oymak,
Hiç olur mu yare doymak,
Ağzın şeker dilin kaymak.
Gel gel karanfilli gelin,
Eli deste güllü gelin,
Beli ipek şallı gelin.
Karanfil buldum derede,
Sordum evleri nerede,
Ha burada ha şurada,
Gel, gel karanfilli gelin,
Eli deste güllü gelin,
Beli ipek şallı gelin.

3- Çember

Çember oyunu, Çiftbeyaz Güvercini oynayan ekip tarafından oynanır hüseyni makamındadır. Çalgılarda değişiklik yoktur.Güftesi vardır.

Sözleri:

Atın üstünde eğer,
Bilmem ağam ne geyer,
Altında beyaz gömlek,
Üstünde kutnu yelek,
(nakarat)
Çember bastım yol açtım,
Kırmızı güle dolaştım,
Değme güle konmazken,
Çakır dikene düştüm.

4-Döne

Hüseyni makamındadır. Güftesi yoktur. Bir ileri bir geri oynandığı için ayrıca adına dönerde denir.

5-Nari

Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır ve söylenerek oynanır.
Sözleri:
Hey nari hey nari,
Bacadan gel bacadan.
Hey nari hey nari,
Hey nari hey nari,
Ben seni alcağım,
Hey nari hey nari,
Bacadan gel bacadan.

6-Çarşıda Üzüm Kara

Güftesi olan bir bardır. Söylenerek oynanır.

Sözleri:

Ah çimene gel çimene gel gül oğlan,
Çimen çiçek deste biçek,
Çit yelekli gül oğlan.
Ah çimene gel çimene gel gül oğlan,
Çimen çiçek deste biçek,
Çit yelekli gül oğlan.
Elim boş yüzüm kara,
Çimen gel çimene gel gül oğlan,
Çimen çiçek deste biçek,
Çit yelekli gül oğlan.

7- Sallama

Kapalı bir bardır. Güftesi yoktur.Yalnız çalgılarla oynanmaktadır.

8-Mendilimde kişmiş ile Badem Var

Güftesi olan barlarımızdandır. Hem açık hem de kapalı oynanır.

Sözleri :

Mendilimde kişmiş ile badem var,
Usul söyle köşelerde adam var.
Seni benden beni senden eden var,
Bağdat yolu hor göründü, göründü,
Gurbet bana dar göründü, göründü.
Baltayı vurdum bayıra,
Suyu bağladım çayıra,
Ben giderem gurbet ele,
Mevlam seni gayıra.
Bağdat yolu hor göründü, göründü,
Gurbet bana dar göründü, göründü.

9-Tortumun Eymeleri

Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır. Açık ve kapalı oynanan bir bardır.

Sözleri:

Tortumun eğmeleri,
Ağam yar paşam yar,
Beğenmem düğmeleri di gel, gel.
Yarim yelek yaptırmış,
Ağam yar paşam yar,
Ben olim düğmeleri di gele gel.
Kavurma koydum tasa,
Ağam yar paşam yar,
Doldurdum basa, basa di gel, gel.
Benim yarim çok güzel,
Ağam yar paşam yar,
Azıcık boydan kısa di gel, gel.
Bu gün ayın onudur,
Ağam yar paşam yar,
Yüküm buğday unudur di gel, gel.
Evliye gönül verme,
Ağam yar paşam yar,
Eve gider unudur di gel, gel.

10-Aşşahtan Gelirem

Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır. Kapalı bir bardır. Oyunun sonunda açılır.

Sözleri :

Aşşahtan gelirem yüküm eriktir,
Eriğin dalları delik deliktir,
Bir emmim kızı var teze feriktir.
Gelme ecel gelme üç gün ara ver,
Galdır bu sevdayı götür yare ver.
Gelme ecel gelme üç gün ara ver,
Üç günden ne çıkar beş gün ara ver,
Al benim selamımı götür yare ver.
(nakarat)
Aşşahtan gelirem yüküm üzümdür,
Üzmün dalları düzüm düzümdür.
Bir emmim kızı var iki gözümdür.

11-Köylü Kızı

İki kişi tarafından oynanır bir köylü kızının günlük yaşantılarını yansıtan taklidi bir oyundur.Bu oyun, Erzurum’un bazı köylerinde kadın kılığına girmiş erkekler tarafından da oynanır.Güftesi vardır. Güfteye uygun olarak sözlerde ifade edilenler yansıtılarak oynanır.

Sözleri:

Köylü kızı inek sağar,
Le le le köylü kızı.
Hem sağıyor hem oynuyor,
Vay lelele köylü kızı.
Köylü kızı un eliyor,
Le le le köylü kızı,
Hem eliyor hem oynuyor,
Vay le le le köylü kızı.
Köylü kızı yün eğirir,
Le le le köylü kızı,
Hem eğirir hem de oynar,
Vay le le le köylü kız.
Köylü kızı çayda gezer,
Le le le köylü kızı,
Hem geziyor hem oynuyor,
Vay le le le köylü kızı.
Köylü kızı süt pişirir,
Le le le köylü kızı.
Hem pişirir hem taşırır,
Vay le le le köylü kızı.
Köylü kızı yün darıyor,
Le le le köylü kız.
Hem darıyor hem oynuyor,
Vay le le le köylü kızı.

12-Delikız

Erzurum'un tek karma barıdır. Bir bayan ve bir erkek tarafından oynanır. Genelde erkekler tarafından oynanıyorsa, kadını, kadın kılığına girmiş bir erkek oynar. Kadınlar tarafından oynandığındada erkeği, erkek kılığına girmiş bir kadın oynar.
Temsili bir sahne oyununa benzer. Rivayete göre bedenence sakat aklı müvazenesi bozuk bir kızın, kocaya verilmesi vaadiyle kendisine oynatılan oyundur.

Sözleri:

Erkek: Deli kız sinin geliyor
Kız: Sinide neler geliyor?
Erkek: Koluna halhal geliyor.
Kız: Haniya niye gelmedi?
Erkek: Geldi de geri döndüler.
Kız: Ne gusurumu buldular?
Erkek: Koluna çolak dediler.
Kız: Gurbanız olim bir bahın, hayraniz olim bir bahın, haniya bunun çolaği?
Erkek: Deli kız sinin geliyor.
Kız: Sinide neler geliyor?
Erkek: Ayağan kalloç geliyor.
Kız: Haniya niye gelmedi?
Erkek: Geldide geri döndüler.
Kız: Ne gusurumu buludular?
Erkek: Ayağan topal dediler.
Kız: Kurbanız olim komşular, heyranız olim komşular, haniya bunun topali?
Karşılıklı beste ve güfte karışımı söylenen sözlerle ritmik hareketlerin temsili halleri bağlantı halinde devam ettirilir. Her söylenen cümle iki kez tekrar edilir. Çalgı, def, mey veya davul-zurnadır.

Kaynak- Kültür ve Turizm Bakanlığı

BAR / ERKEK KIYAFETLERİ


Cistik

Bar oynarken ayağa giyilen ayakkabıdır.derisinin çok yumuşak olması en büyük özelliğidir.bu özelliğe istinaden ayak figürleri daha kolay gerçekleştirilir.yaşlılar tarafından giyilene markop,gençlerin giydiğine yemeni denir.

Zığva

Uçkurlu,beli bol lacivert kumaştan yapılan arkası torba şeklinde pileli giysidir.Bunun üzerine siyah ipek kaytansüs olarak işlenir.Zığvanın bol olmasını sağlayan pile sayısının 32 olmasına özen gösterilir.

Yelek

Lacivert kumaştan yapılmıştır.iki tarafa kapanabilen kaytanlı ilikleri vardır.kenarları ve cep ağızları kaytanla işlenmiştir.

Gömlek

Gömlekler beyaz olup dik yakalıdır.düğmeleri beyaz veya siyah olabilir.uzun olan kol ağızlarında 4-5 düğme bulunur.

Kazeki

Uzun kollu kısa bir cekettir.kolları geniş kol etrafları siyah kaytanla,ön tarafı ve cep ağızları motifli kaytanla süslüdür.

Kuşak

Eskiden Acem,Trablus, veya Tosya şalı diye adlandırılanrenkli iplerle örülmüş-dokunmuş,bar oynayanın belini sıcak tuttuğu gibi aynı zamanda cep vazifesi gören kumaştır.

Gümüş köstek

Gümüşten yapılmış,yelek üzerine asılan daha önceleri saat taşımada kullanılan ince zincirden aksesuardır. Bazubent: ekseriyatla boncukla örülür.gümüş olanlarıda vardır. Kola takılan içerisine karınca duası, ayet-ül-kürsiduaları komulur.

Mendil

Erzurum barlarında mendil kullanmak bir maharet işidir.mendil her barın ritmine ve psikolojisine göre kullanılır.

Kaynak- Kültür ve Turizm Bakanlığı