Hahuli Manastırı ve Kilisesi; Erzurum’un, Tortum İlçesi, Bağbaşı Köyü’ndedir. Bir ana kilise, 10 şapel ve manastır ile ek yapılardan meydana gelmiştir. Tao hükümdarı III. Davit (Kurapalati) tarafından, 978-1001 yılları arasında inşa ettirildiği ve bütün yapıların 10 ncu yüzyılda tamamlanarak, kilisesinin Meryem Ana’ya adandığı bilinmektedir.
Manastırın ana kilisesi olan Hahuli Kilisesi, kubbeli bir yapıdır, kare planlı orta mekan, doğuda apsis duvarlarına, batıda iki serbest destek üzerine oturan 25 m. yüksekliğindeki kubbe ile örtülüdür. Merkezi mekan dört yönde, haç kollarıyla genişletilmiştir. Kilise zengin duvar resimleri ve taş süslemeleri ile donatılmış olup, resimlerin ve süslemelerin bazıları günümüze kadar ulaşmıştır.
Ana kilisenin avlusunda, biri ana kilisenin güneyinde diğeri kuzeyinde bulunan tek nefli iki şapel bugün de büyük ölçüde ayaktadır. Biri ana kilisenin güneyinde, diğeri güneydoğusunda bulunan tek nefli iki küçük şapel ise, tamamen yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneydoğu tarafında, derenin sağ kıyısında bulunan tek nefli şapel, büyük ölçüde ayaktayken, ana kilisenin batısında yer alan şapel ise yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneybatısında bir başka şapel bugün büyük ölçüde ayaktadır.
1556 tarihinde camiye çevrilen kilise, Rus işgali sırasında kısa bir süreliğine kilise olarak kullanılmış; Rusların çekilmesinden sonra tekrar cami olmuştur. 1981 yılında TC. Kültür Bakanlığı tarafından tescil edilerek korunması gereken taşınmaz kültür varlıkları arasına alınmıştır.
Manastırın ana kilisesi olan Hahuli Kilisesi, kubbeli bir yapıdır, kare planlı orta mekan, doğuda apsis duvarlarına, batıda iki serbest destek üzerine oturan 25 m. yüksekliğindeki kubbe ile örtülüdür. Merkezi mekan dört yönde, haç kollarıyla genişletilmiştir. Kilise zengin duvar resimleri ve taş süslemeleri ile donatılmış olup, resimlerin ve süslemelerin bazıları günümüze kadar ulaşmıştır.
Ana kilisenin avlusunda, biri ana kilisenin güneyinde diğeri kuzeyinde bulunan tek nefli iki şapel bugün de büyük ölçüde ayaktadır. Biri ana kilisenin güneyinde, diğeri güneydoğusunda bulunan tek nefli iki küçük şapel ise, tamamen yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneydoğu tarafında, derenin sağ kıyısında bulunan tek nefli şapel, büyük ölçüde ayaktayken, ana kilisenin batısında yer alan şapel ise yıkılmıştır. Manastırın surlarının dışında, güneybatısında bir başka şapel bugün büyük ölçüde ayaktadır.
1556 tarihinde camiye çevrilen kilise, Rus işgali sırasında kısa bir süreliğine kilise olarak kullanılmış; Rusların çekilmesinden sonra tekrar cami olmuştur. 1981 yılında TC. Kültür Bakanlığı tarafından tescil edilerek korunması gereken taşınmaz kültür varlıkları arasına alınmıştır.
Kaynak-Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Md.