Anadolu'ya açılan önemli bir kapı durumunda olan Hasankalesi ; Orta Çağda Sasani ve Doğu Roma arasında ardı arkası kesilmeyen mücadelelere sahne olmuş ve sürekli Doğu Roma ile Sasaniler arasında el değiştirmiştir.
Bir Dönem Hazar Türkleri ile Müslüman Araplar arasında meydana gelen savaşlara sahne olan Hasankale IX. Asırdan itibaren Türkistan'dan gelen Oğuz Türklerinin eline geçmiş ve bu Tarihden itibaren Hasankale olmuştur. Türkler açısından önemli bir merkez durumuna gelmiştir.
1071 Malazgirt Zaferini takiben Anadolu'nun fethiyle görevlendirilen Ebul Kasım Saltuk Bey'in kurduğu Saltuklu Devleti yönetiminde olan Hasan Kalesi'ne akabinde Anadolu Selçuklu Devleti hakim olmuştur. Bölge, Kösedağ (1243) yenilgisinin ardından Moğol İlhanlı Hakimiyetine girmiştir. Uzun bir süre Anadolu'da hakimiyet süren İlhanlıların yıkılmasıyla Moğolların enkazı altında, Erzurum ve çevresinde Sutaylılar ortaya çıkdı. Sutaylılardan Hacı Togayın oğlu Hasan gücünü Erzurum ve çevresine hissettirmek için Avnik, Zivin ve Mecingert kalelerine ilaveten Pasin Ovasına hakim ve hertürlü saldırıya karşı korunaklı durumda olan Hasan Baba dağının eteğine bir kale inşa etmiştir (1340). Ölümünden sonra kendisi bu kaleye defnedilmiştir. Bu nedenle bu kale, HASAN KALE adını almıştır.
Günümüze kalan eserler ise tamamen Osmanlı dönemi eserleridir . Osmanlı Türk egemenliğine geçtikten sonra birinci defa 1828-1829 ikinci defa 1877-1878 Rus istilası görülmüştür. İstila sonrasında Osmanlı Devleti ile Ruslar arasında imzalanan Berlin Anlaşmasına göre (1878) Ruslar Hasankale'den çekildi.
Hasankale 1908'den sonra yeni bir devire hazırlanıyordu. Ermenilerin bölgede etkinlik gösteren cinayet şebekeleri Pasinler'de de faaliyete geçmiştir. I. Dünya savaşına Osmanlı Devletinin Almanyanın yanında girmesiyle Kafkas Cephesi açılmış, Hasankale Kafkas Cephesinin komuta edildiği merkezlerden biri olmuştur.
Sarıkamış Hareketi başarısız olunca Hasankale Rusların işgaline uğradı ve iki yıl Rus esaretinde kaldı. Çarlık Rusyasının yıkılması ile Rusya Brest Litowsk Antlaşması'nı imzalayarak bölgeyi terk etti. Ermeniler Rusların çekilmesiyle katliamlarına başladılar. Hasankale merkez ve civar köylerde (Timar) katliamlar yapıldı. Hasankale Ermeni mezalimini yaşarken Hasankalenin imdadına ordusunu terhis etmemiş Kazım Karabekir Paşa yetişti ve 13 Mart 1918'de Hasankale'yi Düşman işgalinden Kurtarmıştır.
